Synagogi

W roku 1748 stały w mieście trzy synagogi, w tym najstarsza drewniana, pod którą plac jak głosi legenda, ofiarował tutejszej gminie sam król Kazimierz Wielki.

Stara synagoga.

Synagoga nowa (zdjęcie przedwojenne).

Do czasów II wojny światowej dotrwały obie murowane, ale zostały wtedy uszkodzone. Młodszą, stojącą przy ulicy Krakowskiej, rozebrano, chociaż można było ją uratować. Starsza przy ulicy Klasztornej, została zdewastowana, a do końca lat 60-siątych budynek wykorzystywany był jako magazyn materiałów budowlanych i nawozów. Na szczęście synagoga doczekała się odrestaurowania, dzięki czemu możemy ją teraz podziwiać w takim stanie.

Synagoga widok współczesny.

Znawcy architektury synagogalnej wskazują, że jest ona najstarszym przykładem bożnicy na ziemiach polskich, gdzie wszystkie pomieszczenia tworzą jednolitą, zwartą bryłę przykrytą wspólnym dachem.

Synagoga kiedyś zajmowała większy obszar, w pobliżu znajdował się dom rabina oraz niewielki domek grabarza. Na placu była również wielka studnia z kołowrotem. Na zuchwalców zakłócających nabożeństwo w synagodze albo krzywdzących wiernego ustanowiona była wysoka kara pieniężna.

Synagoga ma ok. 400 lat, a jej wnętrze przed II wojną światową było bogato zdobione, jednak podczas okupacji większość cennych przedmiotów została zniszczona bądź wywieziona. Na jej wnętrze składało się kilka pomieszczeń.

1. Przedsionek zwany pułesz. Znajdujące się w nim cztery kamienne portale są wejściami do sali męskiej, sali kahalnej(określanej jako sądową), skarbca i na zewnątrz. Ściany i sufit pokrywa zabytkowa polichromia. Pułesz sprawował funkcje sali modlitewnej dla bractw religijnych, był miejscem obrad zarządu gminy, posiedzeń sądu i składania przysięgi w mniej ważnych sprawach. Pomieszczenie ogrzewał kominek. W ścianie północnej zachował się ślad, otwór po kamiennym naczyniu do mycia rąk, zwany kijor. W ścianie zachodniej tkwi zamurowany, kamienny portal. Prowadził niegdyś do niewielkiego pomieszczenia 2m x 2m, które było skarbcem lub karcerem, nazywanym więzieniem żydowskim. Zniszczone podczas wojny, zostało rozebrane - zostało tylko wejście.

 2. Sala sądu kahalna, pomieszczenie przylegające od wschodu do przedsionka. Na jej związki z sądem wskazują napisy na portalu ,, Wszak tam postawione są trony sądu" i przy oknie gdzie można odczytać ,, Nie będziesz brał łapówki" , ,,Nie będziesz czynił w sądzie krzywdy" , „Nie będziesz miał względów dla bogatego".

3. Babiniec, zajmuje piętro nad pułeszem i salką sądu. Wejście do niego znajdowało się na zewnątrz, w nieistniejącej już dzisiaj przybudówce. Babiniec oświetlają cztery okna. W ścianie południowej trzy wąskie otwory okienne zapewniały Żydówkom wgląd na salę męską. Przy wejściu zachowała się, częściowo zniszczona, renesansowa skarbonka.

4. Sala męska, zajmuje 2/3 powierzchni synagogi i jest nieco zagłębiona w stosunku do przedsionka. Celem takiego rozwiązania architektonicznego było nadanie sali męskiej wysokości. Sala ta, według pewnego historyka jest prawie kopią wnętrza bramy wjazdowej, prowadzącej na dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu. Przy ścianie wschodniej znajduje się szafa ołtarzowa służąca do przechowywania rodałów, czyli zwojów pergaminowych nawiniętych na dwa wałki, zawierających tekst Tory.

Ołtarz zdobią jońskie kolumny, rozety i esownice: w trójkątnym przyczółku zwieńczonym wazonem widać koronę, podtrzymywaną przez dwa lwy i napis ,,Korona Tory". Dolne partie ścian sali zajmują arkadowe wnęki. W tych przy ołtarzu stały dębowe ławy z wiszącymi nad nimi pulpitami. Były tam miejsca zarezerwowane dla najdostojniejszych członków gminy żydowskiej.

Ołtarz we wnętrzu synagogi - widok współczesny.

Środek sali zajmowała kamienna bima (almemor) z wysoką balustradą i dwoma wejściami po schodkach. Na środku stał drewniany stół na którym kładziono rodały, stawiano ciężki mosiężny świecznik, ozdobiony orłami i drobnymi koronkami. Z boku stał specjalny fotel, na którym siadała osoba trzymająca dziecko do obrzezania.

Kamienna bima 

Wejście do sali modlitw znajduje się w takim miejscu, aby, wchodząc już z progu, było widać dwa główne punkty sakralne wnętrza- bimę i ołtarz. Wierny wchodząc mógł też złożyć ofiarę pieniężną do skarbony przy wejściu, z napisem : ,,Na wykupienie jeńców w Ziemi Izraela". Wnętrze oświetlały liczne kandelabry, których światło odbijały polerowane blachy zamocowane na ścianach.

Sala męska była najważniejszą częścią synagogi. Warto powiedzieć też, że to tutaj chłopiec stawał się mężczyzną poprzez swoje pierwsze publiczne czytanie Tory w wieku 13 lat.

Obecnie synagoga jest otoczona murem, w który wbudowane są macewy; ten mur spełnia rolę pomnika pamięci o holokauście pińczowskich Żydów.