At the start of the war in Pińczów lived 3.5 thousand
Jews. In the autumn of 1942 Germans started their thoroughly planned
destruction. Jews were transported to nearby city Jędrzejów by train but some
of them had to go on food 20 kilometers. Not all Jewish who lived here have
been sent to the concentration camp. Numerous Jewish people found a shelter in
homes of their Polish friends or in villages near Pińczów. One of the Jews who
survived was rabbi Rapaport Szepsia, he
was hiding in the house of Polish family – The WIlczyńscy. Unfortunately not
all. Jews were so lucky. Germans were constantly looking for Jews and searching
every house in Pińczów. When they found any Jewsh people they were shot on the
spot together with their Polish friend who were giving them shelter. There have
been severed executions in Pińczów and nearby villages. I would like to
emphasise that only in Poland and Ukraine every attempt to help Jewish people
was punished with or death penalty.
czwartek, 19 grudnia 2013
poniedziałek, 16 grudnia 2013
Cemeteries
Jewish Cemeteries
in Pinczów / rituals associated with the burial of the dead.
In areas Pinczów were three Jewish cemeteries , the Jewish Cemeteries . The oldest (from about the sixteenth century ) built outside the city walls , the Nida river , near today's backwaters . Over the years it has been abandoned , however, because of that he was often flooded by the river. The second burial site was located closer Pinczów . This cemetery was located near present-day street Słabskiej for Reformed monastery .
During the war, it was partially destroyed , and after the war , built industrial buildings . At the cemetery was first city slaughterhouse , today there is a private poultry breeding facility .
The third cemetery , used until the end of stay of the Jews in Pinczów layStreet Cemetery
, next to the Catholic cemetery. More interestingly , now in its place is a
vocational school , in which we find ourselves now . So we can say that at this
moment we are in the graves Pińczów Jews.
The Pińczów cemetery , tombstones addition there were also wooden .
Many of them were richly decorated by artists Pińczów . Cemetery during the war has been largely destroyed by the Germans , who used the gravestones ( previously mentioned gravestones ) as building blocks for paving roads and canals. In tatach 80 -
These were recovered several tombstones that were desecrated during the war , using them as building material.
More on Jewish cemeteries
In the case of Jewish cemeteries can meet a few terms . besides
the earlier introduced , taken from the German word " cemetery ", from which are derived the terms " Jewish cemetery ", " kierkow ", " kerchoł ", there are also other names .
In Hebrew, they are " bet chaim " ( house of life ) , " bet kwarot " ( house graves) or " bet olam " (the house of eternal life ) , in Yiddish - " hajlike ort " ( holy metered ) and " gute ort " (good place).
Cemeteries are a place of holiness , but also ritually unclean , so the output is a well at which to perform ablution or a ritual washing of the body. Lust cemetery also prevents access to the area Kohenom (pronounced Koenom ) - the Jewish priests . Although this does not apply graves of their relatives . Even then , however, must maintain an appropriate distance from the grave.
According to Jewish tradition, the funeral should be organized during the day of death. This custom probably comes from a time when Jews lived in desert areas where the process of carcass decomposition proceeded rapidly .
For hundreds of years Jews were buried directly in the ground , but this practice , at least in the Polish lands began to disappear in the nineteenth century. Then they began to bury their dead without bans coffin. Currently, Jews dead body wrapped in a shroud ( ritual cloth ) and placed with the head facing east (towardIsrael
) . Before finally closing the lid on the coffin of the deceased 's head ,
poured down coming from Israel .
Then the deceased is transferred from the funeral home to the cemetery. The
hearse followed the people by setting up a funeral procession . The procession
moved slowly , which was a sign of respect for the deceased. In the past, it
was recommended directing funeral procession in such a way that it passed next
to the synagogue .
Extremely important is the principle of the inviolability of the grave. The human remains are in fact waiting for the coming of the Messiah. Therefore, Jewish cemeteries should not be dug up , and the exhumation is tolerated only in certain extreme cases. For Jews, the most important is what 's in the earth , and the tombstones - though naturally enclosed respect - they have such an important matter. Jewish grave can not be reused . There is no concept of " liquidation" of the cemetery. If the area designated for the burial will be fully utilized , and the purchase of additional new land is not possible on the old graves Heap with a thick layer of soil (so-called embankment ), which buries a further delay.
Out of respect for the dead in the cemetery do not consume food , drink, bring the Torah, engage in activities not available to the deceased . Do not graze animals and collect hay. One can not treat the cemetery as a shortcut way.
Typical of Jewish cemeteries is the division of land into male , female and children . In addition, men in the cemetery , they should wear a hat to express in this way, respect for the dead . Also buried in the cemeteries synagogues equipment , such as damaged Torah scrolls .
The evolution of forms graves throughout history :
At first burials were made in caves (of which we can learn from the Old Testament ), and the piles of stones.
Later evolved into a popular form today gravestones - vertical tombstone . The tombstones were made of various materials - from granite boulders , sandstone , marble, iron or wood. Macewa its appearance refers to the gate , a symbol of the transition from earthly life to live in a different world. On older tombstones we find names, but only the names of the dead , and the names of their fathers. For hundreds of years Jews referred to the identity of the proper name . The Jewish graves is often seen stacked stones . The genesis of this custom has some explanation. This custom probably comes from the old days , when the body was buried in the desert. Protection against wild animals burial place by laying on the rocks , it was an expression of respect for the deceased. The graves were brought no flowers and candles , but the penetration of other cultures blurs out the difference. Principles of Judaism make it to the graves there are no photos or images of the dead (though in this case, time brings change ) . What we can meet up with a very rich symbolic ornamętyką . Common themes are also animalistic (ie, images of animals) , but they are of purely symbolic significance . They relate mainly to the names.
In areas Pinczów were three Jewish cemeteries , the Jewish Cemeteries . The oldest (from about the sixteenth century ) built outside the city walls , the Nida river , near today's backwaters . Over the years it has been abandoned , however, because of that he was often flooded by the river. The second burial site was located closer Pinczów . This cemetery was located near present-day street Słabskiej for Reformed monastery .
During the war, it was partially destroyed , and after the war , built industrial buildings . At the cemetery was first city slaughterhouse , today there is a private poultry breeding facility .
The third cemetery , used until the end of stay of the Jews in Pinczów lay
The Pińczów cemetery , tombstones addition there were also wooden .
Many of them were richly decorated by artists Pińczów . Cemetery during the war has been largely destroyed by the Germans , who used the gravestones ( previously mentioned gravestones ) as building blocks for paving roads and canals. In tatach 80 -
These were recovered several tombstones that were desecrated during the war , using them as building material.
More on Jewish cemeteries
In the case of Jewish cemeteries can meet a few terms . besides
the earlier introduced , taken from the German word " cemetery ", from which are derived the terms " Jewish cemetery ", " kierkow ", " kerchoł ", there are also other names .
In Hebrew, they are " bet chaim " ( house of life ) , " bet kwarot " ( house graves) or " bet olam " (the house of eternal life ) , in Yiddish - " hajlike ort " ( holy metered ) and " gute ort " (good place).
Cemeteries are a place of holiness , but also ritually unclean , so the output is a well at which to perform ablution or a ritual washing of the body. Lust cemetery also prevents access to the area Kohenom (pronounced Koenom ) - the Jewish priests . Although this does not apply graves of their relatives . Even then , however, must maintain an appropriate distance from the grave.
According to Jewish tradition, the funeral should be organized during the day of death. This custom probably comes from a time when Jews lived in desert areas where the process of carcass decomposition proceeded rapidly .
For hundreds of years Jews were buried directly in the ground , but this practice , at least in the Polish lands began to disappear in the nineteenth century. Then they began to bury their dead without bans coffin. Currently, Jews dead body wrapped in a shroud ( ritual cloth ) and placed with the head facing east (toward
Extremely important is the principle of the inviolability of the grave. The human remains are in fact waiting for the coming of the Messiah. Therefore, Jewish cemeteries should not be dug up , and the exhumation is tolerated only in certain extreme cases. For Jews, the most important is what 's in the earth , and the tombstones - though naturally enclosed respect - they have such an important matter. Jewish grave can not be reused . There is no concept of " liquidation" of the cemetery. If the area designated for the burial will be fully utilized , and the purchase of additional new land is not possible on the old graves Heap with a thick layer of soil (so-called embankment ), which buries a further delay.
Out of respect for the dead in the cemetery do not consume food , drink, bring the Torah, engage in activities not available to the deceased . Do not graze animals and collect hay. One can not treat the cemetery as a shortcut way.
Typical of Jewish cemeteries is the division of land into male , female and children . In addition, men in the cemetery , they should wear a hat to express in this way, respect for the dead . Also buried in the cemeteries synagogues equipment , such as damaged Torah scrolls .
The evolution of forms graves throughout history :
At first burials were made in caves (of which we can learn from the Old Testament ), and the piles of stones.
Later evolved into a popular form today gravestones - vertical tombstone . The tombstones were made of various materials - from granite boulders , sandstone , marble, iron or wood. Macewa its appearance refers to the gate , a symbol of the transition from earthly life to live in a different world. On older tombstones we find names, but only the names of the dead , and the names of their fathers. For hundreds of years Jews referred to the identity of the proper name . The Jewish graves is often seen stacked stones . The genesis of this custom has some explanation. This custom probably comes from the old days , when the body was buried in the desert. Protection against wild animals burial place by laying on the rocks , it was an expression of respect for the deceased. The graves were brought no flowers and candles , but the penetration of other cultures blurs out the difference. Principles of Judaism make it to the graves there are no photos or images of the dead (though in this case, time brings change ) . What we can meet up with a very rich symbolic ornamętyką . Common themes are also animalistic (ie, images of animals) , but they are of purely symbolic significance . They relate mainly to the names.
Jewish people in Pińczów
Jewish
people have lived in Pińczów since sixteen the century. For many years they
could live freely, work and built houses. They have recived prenissions to
build temples or Jewish schools.
Almost
every shop in the city's marketplace was owned by the Jews. They were mainly
engaged with the trade and sold horses, cattle, wood, dairy products and shoes.
People could also use the services of gifted Jewish craftmens and small shops.
The biggest advantage of such shops was a huge varienty of goods, it was
possible to buy there almost everything you could dream of. A important pary in
local society played two doctors, a dentist, school teachers and printers
Jewish
people also owned
-a printing
company
-a soda
water company
-a mill
-and a
tannery
According
with census from 1921 in Pińczów lived 4324 Jewish, a 2397 from them were
Polish.
Polish
people have a possitive and frendly relation with Jewish people. In 1928 in the
city council in Pińczów were seventeen Jewish people. The chairman of the
council was priest Konstanty Aksamitowski who was popular with the Jewish
people.
Schools
In Pińczów there have been two types of religions
schools: cheder (Jewish primary school) and Talmud Tora. They have mostly
situated in the city’s marketplaces. In the district of Pińczów there have been
10 religions schools. Some richer Jewish children where educated by private
teachers. According to historical sources we know that they have contined their
education in our high school.
Synagogues
1748 in Pińczów
there were 3 synagogues. Among them there was the oldest wooden Synagogue.
According to the legend the King of Poland has offered the local authorities, a
place to build the synagogues that was considered as an act of great respect.
Until the WW II were preserved only two synagogues. Unfortunately during war,
they have been destroyed and one of them pulled down.
The synagogue that you can see behind me was devastated and neglected. Fortunately the synagogues has been restored and how we can visit it. The synagogue is not only the building that we see today. In the past here has also been a rabbi’s one storeyed and small little gravediggers house.
The last rabbi in Pińczów was Rapaport Szapsia.
The Old Synagogue is a cuboid. Its walls are supported by stone buttresses, and high walls built up over the ceiling's level form an austere attic deprived of any decorative elements. The attic shelters a concave wooden roof with copper roofing, and water gathering there is removed outside by metal spouts.
The shul consists of several rooms. There is the main room, called male room, with an adjoining vestibule which had a kahal room sectioned off; over them, in the first floor, with a separate entry, there is the women's gallery (empora). This synagogue is in Polish synagogue architecture the oldest example of a temple of a so-called lengthwise system, in which all rooms were built at the same time and form a compact building with a common roof. The synagogue was continuously surrounded by annexes which held among others religious school rooms and stairs to the upper floor; until today survived only a newer ground-floor vestibule with the main entrance.
The male room takes over half the space in the building, but at the same time it is considerably lower set in comparison to the vestibules and the ground level, because the synagogue was once situated in a slight drop in ground level. Since 2005, the room is decorated by two stained-glass windows by Jacek Nowak, brought from Heidelberg and presenting hundreds of faces.
The vestibule was once the synagogue's main transport node, with entrances to the other rooms and the exit. Its ceiling and walls are covered by beautiful polichromy with plant tendrils, flower vases, bowls of fruit, birds, animals and fantastic creatures. There are also painted prayer texts as well as foundation inscriptions with the dates of 1695-96 and 1741-42
The synagogue is surrounded by a wall the whole surface of which is lined with fragments of headstones of historical value from the town's destroyed Jewish cemeteries. It was meant to be a monument to commemorate the once presence in Pińczów of the town's former, tragically gone inhabitants.
The synagogue is visited by about seven thousand people yearly, both from Poland and from abroad: there come Pińczów Jews and their descendants looking for traces of the past, there come individual tourists, and there is also the most numerous of all groups – young people from Israel, the USA, Scotland and other countries. After many years, there have come good times for the synagogue and it's again dawning in Pińczów for it.
poniedziałek, 25 listopada 2013
Biblioteki
Żydowskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe
"Tarbut" (tarbut — z hebr. oświata,
kultura) — , prowadzone przed I wojną światową i w okresie
międzywojennym, sieć żydowskich bibliotek z książkami w kilku
językach. Założone zostało w 1921 r., a zarejestrowane oficjalnie
11 marca 1922 r., w szybkim czasie objęło działalnością obszar całego
kraju. Do 1928 r. istniało już 327 oddziałów z liczbą ok. 29 tys. członków. W
swojej działalności “Tarbut” koncentrował się na prowadzeniu ochronek i szkół
(elementarnych i zawodowych), organizacji kursów wieczorowych, uniwersytetów
ludowych oraz rozwijaniu różnorodnej pracy oświatowej wśród dorosłych (kluby,
czytelnie, biblioteki, koncerty, odczyty i wykłady). Zajęcia, w zależności od
potrzeby, organizowano w języku hebrajskim, żydowskim lub polskim. Szczególnie
jednak akcentowano język hebrajski i popularyzację przedmiotów judaistycznych.
Na terenie powiatu prężnie działało stowarzyszenie
kulturalno-oświatowe Tarbut. Zrzeszało ono 70 członków. Najaktywniejszym
działaczem był Izaak Górski. Często
organizował on pogadanki wieczorne oraz przedstawienia. Głównie jego członkami
byli młodzi ludzie zauroczeni syjonistycznymi ideami. Stowarzyszenie to
prowadziło bibliotekę i wypożyczalnie książek, która powstała w 1922 roku, liczyła 1100 woluminów. Biblioteka otwarta
była przez trzy dni w tygodniu i zawsze przyciągała wielkie grono czytelników,
którzy wymieniali książki i na miejscu dyskutowali o nich, dzieląc się
refleksjami i wrażeniami dotyczącymi przeczytanych
dzieł. Wiemy o tym dzięki zapisom pracującego tam bibliotekarza ( Meir
Abelle).Przy bibliotece utworzona została także „Amatron-grupe”-koło
amatorskie, które wystawiało przedstawienia teatralne. Prezentowano tam słynne
sztuki, za każdym razem teatr był przepełniony, a każdą sztukę grano z wielkim
powodzeniem parę razy. Dochody z biletów
dzielono na potrzeby własne i potrzeby miasta np. na Straż ogniową. Życie
kulturalne miasta reprezentowali m.in. dwaj znani muzykanci Zelmer Majer i
Beniamin Jaźwic. Biblioteka miała w mieście dużą liczbę czytelników i znacząco
przyczyniła się do kształcenia intelektualnego młodzieży, która później
odegrała tak wielką rolę we wszystkich żydowskich przedsięwzięciach. Jedna
ze szkół utrzymywana była przez stowarzyszenie kulturalno-oświatowe Tarbut,
niestety nie istniała jednak długo z powodu finansowych problemów. Wiadomo, że
żydowska młodzież bardzo aktywnie działała w stowarzyszeniu i angażowała się w
jego różne przedsięwzięcia.
Szkolnictwo
Szkolnictwo żydowskie opierało się na nauczania religijnym.
Temu celowi służyły chedery, czyli elementarne szkoły żydowskie , które
znajdowały się we wszystkich kahałach (gminach) żydowskich. Szkoły te były
prywatne i nauka w nich opłacana była przez rodziców dzieci. Uczęszczali do
nich tylko chłopcy w wieku od 4 do 13 lat. Nauka trwała od 8 do 10 godzin
dziennie! Drugim rodzajem szkoły elementarnej żydowskiej była Talmud-Tora. To
także była szkoła religijna, z tą różnicą, że była bezpłatna i uczęszczały do
niej biedniejsze dzieci. Jej utrzymanie opłacane było przez kahał żydowski i
bogatszych żydów. Program nauczania obu szkół opracowywał zarząd kahału i był
on od wielu lat niezmienny. Dziewczęta żydowskie nie uczęszczały do żadnej z tych szkół. Ich edukacja spoczywała na matce
i ojcu. W roku 1871 ustawa carska wprowadziła obowiązek nauczania języka
rosyjskiego we wszystkich szkołach Królestwa Polskiego. Dotyczyło to także
szkół żydowskich.Za nieprzestrzeganie tego zakazu groziło zamknięcie szkoły. W
praktyce jednak tego zakazu nie przestrzegano aż do wybuchu I wojny światowej.
Dalej używano w nich tylko języka jidysz i hebrajskiego. Żydzi nie posyłali też
swoich dzieci do publicznych szkół świeckich, chociaż płacili na nie składki
finansowe. Jednak na przełomie XIX i XX wieku sytuacja uległa nieco zmianie.
Coraz częściej zaczęto posyłać do publicznych szkół świeckich dziewczęta. Chłopców w dalszym ciągu obowiązywały tylko cheder i Talmud-Tora. Po wybuchu I wojny światowej polskie szkoły publiczne w Pińczowie zostały zamknięte, natomiast żydowskie funkcjonowały dalej. Wraz z rozpoczęciem okupacji austriackiej w maju 1915 roku inteligencja Pińczowa czyniła usilne starania o utworzenie szkoły powszechnej i progimnazjum .Po rocznej przerwie- we wrześniu tegoż roku -polskie szkoły ponownie ruszyły. Do publicznej szkoły powszechnej mogli uczęszczać zarówno Polacy jak i Żydzi. Frekwencja dzieci żydowskich była jednak bardzo niska. Do końca I wojny światowej nie powstała w Pińczowie żadna żydowska szkoła świecka. Brak pędu do nauki wśród młodzieży żydowskiej najdobitniej potwierdza fakt ich nikła obecność w pińczowskim gimnazjum.
W latach 1918-1939 zaledwie czterech uczniów narodowości żydowskiej zostało jego uczniami. Są pewne ślady, by przypuszczać, że niewielka grupa pińczowskich Żydów wybrała kształcenie w Kieleckim Gimnazjum Żydowskim. Oczywiście dotyczyło to tylko młodzieży męskiej. Dopiero pod koniec lat dwudziestych władze oświatowe państwa polskiego wprowadziły dla ludności żydowskiej obowiązek szkolny(przymus szkolny).Dotyczyło to dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym 7-13 lat. Kuratorium krakowskie, któremu podlegał Pińczów, żądało by młodzi żydzi uczęszczali do pińczowskiej szkoły powszechnej. Zarządzenia i groźby realizowane były bardzo opornie. Chłopcy żydowscy rozpoczynali wprawdzie edukacje w szkole państwowej, ale niemal wszyscy kończyli ją na 3-4 klasie. Do końca szkoły podstawowej uczęszczało zaledwie 6-12%! Powód był prosty. Rodzice zabierali ich do pracy w warsztacie czy sklepie. O wiele lepiej wyglądała frekwencja żydowskich dziewczynek. Te na ogół kończyły państwową szkołę podstawową. W roku 1932 zaistniała prawna możliwość uznania pińczowskiego chederu za równorzędnego z pińczowską "jedynką". Postawiona jednak wymóg, aby w chederze oprócz nauki religii, wprowadzono także naukę języka polskiego i pozostałych przedmiotów z zakresu programu szkoły powszechnej(podstawowej).Niestety pińczowski cheder nie skorzystał z tej możliwości.
Coraz częściej zaczęto posyłać do publicznych szkół świeckich dziewczęta. Chłopców w dalszym ciągu obowiązywały tylko cheder i Talmud-Tora. Po wybuchu I wojny światowej polskie szkoły publiczne w Pińczowie zostały zamknięte, natomiast żydowskie funkcjonowały dalej. Wraz z rozpoczęciem okupacji austriackiej w maju 1915 roku inteligencja Pińczowa czyniła usilne starania o utworzenie szkoły powszechnej i progimnazjum .Po rocznej przerwie- we wrześniu tegoż roku -polskie szkoły ponownie ruszyły. Do publicznej szkoły powszechnej mogli uczęszczać zarówno Polacy jak i Żydzi. Frekwencja dzieci żydowskich była jednak bardzo niska. Do końca I wojny światowej nie powstała w Pińczowie żadna żydowska szkoła świecka. Brak pędu do nauki wśród młodzieży żydowskiej najdobitniej potwierdza fakt ich nikła obecność w pińczowskim gimnazjum.
W latach 1918-1939 zaledwie czterech uczniów narodowości żydowskiej zostało jego uczniami. Są pewne ślady, by przypuszczać, że niewielka grupa pińczowskich Żydów wybrała kształcenie w Kieleckim Gimnazjum Żydowskim. Oczywiście dotyczyło to tylko młodzieży męskiej. Dopiero pod koniec lat dwudziestych władze oświatowe państwa polskiego wprowadziły dla ludności żydowskiej obowiązek szkolny(przymus szkolny).Dotyczyło to dzieci i młodzieży w przedziale wiekowym 7-13 lat. Kuratorium krakowskie, któremu podlegał Pińczów, żądało by młodzi żydzi uczęszczali do pińczowskiej szkoły powszechnej. Zarządzenia i groźby realizowane były bardzo opornie. Chłopcy żydowscy rozpoczynali wprawdzie edukacje w szkole państwowej, ale niemal wszyscy kończyli ją na 3-4 klasie. Do końca szkoły podstawowej uczęszczało zaledwie 6-12%! Powód był prosty. Rodzice zabierali ich do pracy w warsztacie czy sklepie. O wiele lepiej wyglądała frekwencja żydowskich dziewczynek. Te na ogół kończyły państwową szkołę podstawową. W roku 1932 zaistniała prawna możliwość uznania pińczowskiego chederu za równorzędnego z pińczowską "jedynką". Postawiona jednak wymóg, aby w chederze oprócz nauki religii, wprowadzono także naukę języka polskiego i pozostałych przedmiotów z zakresu programu szkoły powszechnej(podstawowej).Niestety pińczowski cheder nie skorzystał z tej możliwości.
W chederze uczący się nie byli dzieleni na klasy, ale na grupy
wiekowe. W Pińczowie było ich trzy. Językiem wykładowym był jidysz, ale książki
religijne były czytane w języku hebrajskim. W najmłodszej grupie uczono czytać
z modlitewnika, następnie w grupach starszych czytano już z Tory i Talmudu. W
grupie ostatniej szczególny nacisk kładziono na czytanie i komentowanie
Talmudu. Zdecydowana większość nauki chederowej polegała na nauczania
pamięciowym. Niewielka część bogatszych żydów pińczowskich nie posyłała swoich
dzieci do chederu, ale na nauki prywatne. Ortodoksyjni Żydzi pińczowscy
uważali, że podstawowym obowiązkiem rodziców jest dać synowi mocne podstawy
wiedzy religijnej. Dlatego wielkim zaszczytem dla rodziny było określenie, że
syn jest "uczony w Torze". W chederze i Talmud-Torze nauczycieli
nazywano mełamed lub rebbe. W Talmud-Torze byli oni opłacani przez gminę
żydowską. Nauka dziewczynek żydowskich wyglądała nieco inaczej. Rodzice uczyli
je odmawiać błogosławieństwo (Kriszme) i
pisać z "Brivin-sztelev" (Układacz Listów).Potem dziewczynka posyłana
była do publicznej szkoły powszechnej .Jeśli rodzice byli bogaci wybierali jej
nauczanie prywatne. Prywatny nauczyciel uczył alfabetu hebrajskiego i języka
niemieckiego. Co ciekawe , język polski nauczany był rzadko! Ogólnie można
stwierdzić , że dzieci i młodzież żydowska w słabym stopniu opanowany miały
język hebrajski, uważany wtedy za język elit żydowskich, a dla przeciętnego
żyda był on potrzebny jedynie do praktyk religijnych i czytania książek.
Zagłada
1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa, agresją Niemiec na Polskę.
Wojska niemieckie zajęły Pińczów już 5 września, po wycofaniu się zeń Krakowskiej Brygady Kawalerii. Wkraczających do Pińczowa Niemców ostrzelał jeden z wycofujących się oddziałów polskich. W odwecie miasto zostało splądrowane i podpalone (spłonęły wówczas m.in. dwie drukarnie, archiwum miejskie i biblioteka z cennym księgozbiorem). Ogień pochłonął ponad 80 % zabudowy miejskiej. Najbardziej ucierpiał rynek i sąsiadujące z nim ulice. Ten barbarzyński akt dewastacji miasta rozpoczął długą okupację niemiecką.
Spalone pińczowskie place.\ |
Fragment spalonego rynku. |
Fragment spalonego rynku - wrzesień 1939r. |
W chwili rozpoczęcia wojny w Pińczowie mieszkało ponad 3,5 tysiąca Żydów, którzy teraz znaleźli się w śmiertelnej pułapce. Podobnie jak w innych miastach i miasteczkach okupowanej Polski Żydzi pińczowscy wykorzystywani byli przez Niemców do różnego typu prac np. kopania torfu czy remontu ulic. Zmuszeni do noszenia opasek z gwiazdą Dawida, codziennie szykanowani, poniżani i mordowani próbowali przetrwać w trudnych warunkach codziennej, okupacyjnej egzystencji.
Opaski z gwiazdą Dawida noszone przez pińczowskich Żydów w czasie okupacji niemieckiej (ekspozycja Muzeum Regionalnego w Pińczowie). |
W Pińczowie nie był getta w dosłownym znaczeniu, gdyż miasto jak już wspomniano na wstępie, zostało we wrześniu 1939 r. spalone. Żydzi mieszkali w tych samych skupiskach ulic co przed wybuchem wojny.
Sprzedawcy papierosów - Pińczów 1941r. |
Dawid Gold |
Tragiczny los społeczności żydowskiej Pińczowa dopełnił się w październiku 1942 roku, kiedy to Niemcy rozpoczęli jej wysiedlenie. Żydów wywożono lub pędzono pieszo do Jędrzejowa, a stamtąd koleją do komór gazowych Treblinki.
Podczas akcji deportacyjnej dochodziło do iście dantejskich scen. Żandarmii w okrutny sposób mordowali starców, kobiety i dzieci. Zamordowano łącznie około 150 osób. Po akcji, przez kilka kolejnych dni, Niemcy przeszukiwali żydowskie domostwa w poszukiwaniu kosztowności i ukrywających się. Każdy znaleziony był na miejscu zabijany. Mimo tego wielu Żydom, udało się przeżyć. Ukrywali się w podpińczowskich wsiach, gdzie były ku temu warunki i zwykła ludzka życzliwość. W samym Pińczowie, w domu państwa Wilczyńskich, ukrywał się razem z rodziną ostatni rabin pińczowski Rappaport Szapsia. Rabin przeżył wojnę, a po wyzwoleni utrzymywał listowny kontakt z Wilczyńskimi.
Żydzi pińczowscy pędzeni w stronę Jędrzejowa - październik 1942r (zdjęcia zrobione z ukrycia). |
Podczas akcji deportacyjnej dochodziło do iście dantejskich scen. Żandarmii w okrutny sposób mordowali starców, kobiety i dzieci. Zamordowano łącznie około 150 osób. Po akcji, przez kilka kolejnych dni, Niemcy przeszukiwali żydowskie domostwa w poszukiwaniu kosztowności i ukrywających się. Każdy znaleziony był na miejscu zabijany. Mimo tego wielu Żydom, udało się przeżyć. Ukrywali się w podpińczowskich wsiach, gdzie były ku temu warunki i zwykła ludzka życzliwość. W samym Pińczowie, w domu państwa Wilczyńskich, ukrywał się razem z rodziną ostatni rabin pińczowski Rappaport Szapsia. Rabin przeżył wojnę, a po wyzwoleni utrzymywał listowny kontakt z Wilczyńskimi.
Synagogi
W roku 1748 stały w mieście trzy
synagogi, w tym najstarsza drewniana, pod którą plac jak głosi legenda,
ofiarował tutejszej gminie sam król Kazimierz Wielki.
Stara synagoga. |
Synagoga nowa (zdjęcie przedwojenne). |
Do czasów II wojny światowej dotrwały
obie murowane, ale zostały wtedy uszkodzone. Młodszą, stojącą przy ulicy
Krakowskiej, rozebrano, chociaż można było ją uratować. Starsza przy ulicy
Klasztornej, została zdewastowana, a do końca lat 60-siątych budynek wykorzystywany
był jako magazyn materiałów budowlanych i nawozów. Na szczęście synagoga
doczekała się odrestaurowania, dzięki czemu możemy ją teraz podziwiać w takim
stanie.
Synagoga widok współczesny. |
Znawcy architektury synagogalnej
wskazują, że jest ona najstarszym przykładem bożnicy na ziemiach polskich,
gdzie wszystkie pomieszczenia tworzą jednolitą, zwartą bryłę przykrytą wspólnym
dachem.
Synagoga kiedyś zajmowała większy
obszar, w pobliżu znajdował się dom rabina oraz niewielki domek grabarza. Na
placu była również wielka studnia z kołowrotem. Na zuchwalców zakłócających
nabożeństwo w synagodze albo krzywdzących wiernego ustanowiona była wysoka kara
pieniężna.
Synagoga ma ok. 400 lat, a jej wnętrze
przed II wojną światową było bogato zdobione, jednak podczas okupacji większość
cennych przedmiotów została zniszczona bądź wywieziona. Na jej wnętrze składało
się kilka pomieszczeń.
1.
Przedsionek zwany pułesz. Znajdujące się w nim
cztery kamienne portale są wejściami do sali męskiej, sali kahalnej(określanej
jako sądową), skarbca i na zewnątrz. Ściany i sufit pokrywa zabytkowa
polichromia. Pułesz sprawował funkcje sali modlitewnej dla bractw religijnych,
był miejscem obrad zarządu gminy, posiedzeń sądu i składania przysięgi w mniej
ważnych sprawach. Pomieszczenie ogrzewał kominek. W ścianie północnej zachował
się ślad, otwór po kamiennym naczyniu do mycia rąk, zwany kijor. W ścianie
zachodniej tkwi zamurowany, kamienny portal. Prowadził niegdyś do niewielkiego
pomieszczenia 2m x 2m, które było skarbcem lub karcerem, nazywanym więzieniem
żydowskim. Zniszczone podczas wojny, zostało rozebrane - zostało tylko wejście.
2. Sala sądu kahalna,
pomieszczenie przylegające od wschodu do przedsionka. Na jej związki z sądem
wskazują napisy na portalu ,, Wszak tam postawione są trony sądu" i przy
oknie gdzie można odczytać ,, Nie będziesz brał łapówki" , ,,Nie będziesz
czynił w sądzie krzywdy" , „Nie będziesz miał względów dla bogatego".
3. Babiniec, zajmuje piętro nad pułeszem i salką
sądu. Wejście do niego znajdowało się na zewnątrz, w nieistniejącej już dzisiaj
przybudówce. Babiniec oświetlają cztery okna. W ścianie południowej trzy wąskie
otwory okienne zapewniały Żydówkom wgląd na salę męską. Przy wejściu zachowała
się, częściowo zniszczona, renesansowa skarbonka.
4. Sala męska, zajmuje 2/3 powierzchni synagogi i
jest nieco zagłębiona w stosunku do przedsionka. Celem takiego rozwiązania
architektonicznego było nadanie sali męskiej wysokości. Sala ta, według pewnego
historyka jest prawie kopią wnętrza bramy wjazdowej, prowadzącej na dziedziniec
Zamku Królewskiego na Wawelu. Przy ścianie wschodniej znajduje się szafa
ołtarzowa służąca do przechowywania rodałów, czyli zwojów pergaminowych
nawiniętych na dwa wałki, zawierających tekst Tory.
Ołtarz zdobią jońskie kolumny, rozety i
esownice: w trójkątnym przyczółku zwieńczonym wazonem widać koronę, podtrzymywaną
przez dwa lwy i napis ,,Korona Tory". Dolne partie ścian sali zajmują
arkadowe wnęki. W tych przy ołtarzu stały dębowe ławy z wiszącymi nad nimi
pulpitami. Były tam miejsca zarezerwowane dla najdostojniejszych członków gminy
żydowskiej.
Ołtarz we wnętrzu synagogi - widok współczesny. |
Środek sali zajmowała kamienna bima (almemor) z wysoką balustradą i dwoma wejściami po schodkach. Na środku stał drewniany stół na którym kładziono rodały, stawiano ciężki mosiężny świecznik, ozdobiony orłami i drobnymi koronkami. Z boku stał specjalny fotel, na którym siadała osoba trzymająca dziecko do obrzezania.
Kamienna bima |
Wejście do sali modlitw znajduje się w
takim miejscu, aby, wchodząc już z progu, było widać dwa główne punkty sakralne
wnętrza- bimę i ołtarz. Wierny wchodząc mógł też złożyć ofiarę pieniężną do
skarbony przy wejściu, z napisem : ,,Na wykupienie jeńców w Ziemi
Izraela". Wnętrze oświetlały liczne kandelabry, których światło odbijały
polerowane blachy zamocowane na ścianach.
Sala męska była najważniejszą częścią
synagogi. Warto powiedzieć też, że to tutaj chłopiec stawał się mężczyzną
poprzez swoje pierwsze publiczne czytanie Tory w wieku 13 lat.
Obecnie synagoga jest otoczona murem, w który
wbudowane są macewy; ten mur spełnia rolę pomnika pamięci o holokauście
pińczowskich Żydów.
Subskrybuj:
Posty (Atom)